Coordenadas: 43°4′N 8°6′O / 43.067, -8.100

Vilasantar
Casa do Concello de Vilasantar
Situación
Xentilicio[2]	vilasantarés/vilasantaresa[1]
Xeografía
Provincia	Provincia da Coruña
Comarca	Comarca de Betanzos
Poboación	1.225 hab. (2018)
Área	59,2 km²
Densidade	20,69 hab./km²
Entidades de poboación	7 parroquias
Política (2015)
Alcalde	Fernando Pérez Fernández (PPdeG)
Concelleiros	BNG: 3 PPdeG: 6
Eleccións municipais en Vilasantar
Uso do galego[3] (2011)
Galegofalantes	89,01%
Na rede
vilasantar.com
correo@vilasantar.com
v c e

Mapa de Vilasantar coas súas parroquias.

Vilasantar no Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar de Pascual Madoz (1850).

Vilasantar é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca de Betanzos.

Xeografía |

Situación |

O concello de Vilasantar está situado no sur da Comarca de Betanzos, entre as cidades de Santiago, A Coruña e Lugo, a uns 40 km en liña recta das tres. Limita ao norte cos concellos de Curtis e Oza-Cesuras, ao oeste co concello de Mesía, ao leste co de Sobrado e ao sur co de Boimorto. A súa superficie é de 59,2 km². A capital é Ru.

Orografía |

Sitúase nunha zona de altitude media, estando a maior parte do concello entre os 400 e os 500 metros sobre o nivel do mar. O punto máis alto do concello atópase no Seixo, con 594 metros sobre o nivel do mar.^[4]

Hidrografía |

Río Cabalar ao seu paso por Présaras

Ten gran importancia o río Tambre (que delimita a fronteira sur do concello con Boimorto), e os seus afluentes, entre os que destacan o río Cabalar e o río das Gándaras.

Clima |

O clima de Vilasantar é temperado, con temperaturas suaves no verán e frías no inverno. As precipitacións son abondosas dende o outono á primavera, e no inverno son frecuentes as xeadas e ocasionais as nevaradas.

Demografía |

Segundo o Instituto Nacional de Estadística no 2018 tiña 1.225 habitantes, dos cales 645 eran homes e 580 mulleres.^[5] A poboación sofreu un descenso do 70% dende 1950, cando o concello contaba con 4.094 habitantes. No tocante ás vivendas, no ano 2011 había no concello 998 edificacións, a metade delas construídas antes de 1950, e delas, 267 que datan de antes de 1900.^[6]

Historia |

Mosteiro de Santa María de Mezonzo

Prehistoria |

Da época prehistórica consérvanse numerosos megálitos como mámoas: a mámoa de Guiliade, a da Ponte do Sapo, a do Monte da Gándara, a da Revolta, a de Mourengos, a de Lagoaceiras, as do monte Vilariño, as do Monte da Corda, as mámoas de Pedriño e a medorra de Fanegas. Da cultura castrexa consérvanse máis dunha ducia de castros como o castro de Ril, os de Vilariño, Follente, Armental ou o das Corredoiras.

Idade Antiga |

Da romanización hai restos do campamento romano da Ciadella, o máis extenso dos descubertos en Galicia, entre os concellos de Sobrado e Vilasantar. Ademais, hai evidencias de que a medorra de Fanegas albergou unha construción romana sobre a antiga mámoa. Nas proximidades do campamento atópase tamén a necrópole da Areosa.

Idade Media |

No transcurso da Idade Media estas terras pertencían ao condado de Présaras, que tivo a súa orixe nas praessurae romanas, terras desertas ofrecidas a colonos para que as cultivasen e poboasen.

A zona estivo fortemente vencellada ao mosteiro de Santa María de Sobrado e ao mosteiro de Santa María de Mezonzo. A orixe deste último posiblemente estea na época dos suevos, pois a igrexa conserva dous capiteis do século VI ou VII, e aparece en documentos latinos como mosteiro de Mosontio. A mediados do século X ingresou nel Pedro de Mezonzo, que chegaría a abade do convento e bispo compostelán. O mosteiro de Sobrado, pola súa banda, foi fundado polos condes de Présaras, Hermenexildo e Paterna no ano 952. O conde acabaría entrando no convento como monxe, trala morte da súa muller. O fillo do matrimonio Foi Sisnando II, bispo de Iria Flavia, e que liderou a resistencia contra os viquingos na batalla de Fornelos.

Idade Moderna |

Pazo de Présaras en Eirixe

Na Idade Moderna había numerosos fidalgos, como testemuñan as diversas casas señoriais repartidas polo concello.

Idade Contemporánea |

Vilasantar foi constituído como concello en 1834. A súa poboación foi medrando até 1950, cando empezou a descender por mor da emigración.

Foi unha zona de grande actividade durante a Guerra civil e a posguerra. No ano 1938, o alcalde de Vilasantar e veciño de Présaras, Antonio Iglesias Corral, foi fusilado en Miraz, Friol.^[7][8] Nos anos seguintes á guerra, tivo presenza no concello o Exército Guerrilleiro de Galicia, así como o mítico "Foucellas", que actuaba pola zona e viviu un tempo agochado na casa dunha curmá súa en Ru.^[9] Na parroquia de Mezonzo, naceu o tamén guerrilleiro Manolito Bello.

Cultura |

Patrimonio |

Patrimonio arqueolóxico |

No concello atópanse xacementos de varias épocas. Están identificados os seguintes:

Patrimonio arquitectónico relixioso |

Altar da Igrexa de Mezonzo

No patrimonio relixioso do concello destacan:

• 
  Mosteiro de Santa María de Mezonzo. Este mosteiro, do que practicamente só se conserva a igrexa de estilo románico, atópase no Priorato. A súa orixe probablemente estea na época sueva, aínda que o mosteiro que hoxe coñecemos foi fundado polo abade Reterico no século IX. Máis tarde pasou a depender do mosteiro de Sobrado. No ano 955, ingresou no mosteiro Pedro de Mezonzo, quen despois se converteu en abade.


• Santuario de Nosa Señora da Laxe. Situado na Laxe, trátase dunha edificación do século XVIII de estilo barroco. Conta cun importante retablo rococó, no que se custodian catro imaxes de Gambino.


• Igrexa de Présaras. Situada en Eirixe, foi construída no século XVIII con planta rectangular, cantería de granito, dous arcos de medio punto e fachada de estilo neoclásico.
  
  

  
  

  Santuario de Nosa Señora da Laxe

  
  
  
  


• Igrexa de Barbeito. Está situada na Xarela. Con planta rectangular dunha nave, cantería de granito e fachada principal con porta alintelada.


• Igrexa de Vilasantar. Atópase en Ru e foi construída a comezos do século XIX. Ten planta de cruz latina formada por dous corpos rectangulares de distinta altura e unha ábsida rectangular. A ábsida e o altar están separados por un arco triunfal de medio punto. Construída con cachotería revocada e pintada de branco, agás nos esquinais e enmarcados dos vans que son de cantería de granito visto.

A listaxe completa de igrexas, capelas e edificios relixiosos do concello é a seguinte:

Patrimonio arquitectónico civil |

En canto á arquitectura non relixiosa máis destacable do concello temos os seguintes pazos:

• 
  Pazo de Présaras. Construído en Eirixe no século XVIII por Valentín Sánchez de Boado, un indiano regresado do Perú, que tamén construíu a igrexa. O pazo ten forma de "L" a dúas alturas, feito con muros de carga de cachotaría. Baixo o mesmo teito conviven a vivenda e a casa reitoral.


• Pazo de Mende. Situado nunha gran leira en Mende con hortas e prados, rodeada de carballos de gran idade. É de planta baixa e ten un frontón semicircular con escudo. Conta con capela propia, cun amplo soportal.


• Pazo de Zanfoga. Este pazo do século XVIII atópase na aldea de Zanfoga. É de estilo barroco, construído con cachotaría de xisto e cantería de granito nos elementos nobres. Pertenceu a Emilia Pardo Bazán e á súa familia.

O patrimonio arquitectónico rexistrado no concello é o seguinte:

Patrimonio etnolóxico |

Muíño de Vasques

Conta cun importante patrimonio etnolóxico con numerosos muíños á beira dos distintos ríos e regatos do concello, e incluso un batán en perfecto estado, O Batán de Mezonzo, un dos poucos conservados en Galicia e tal vez un dos máis antigos. Situado xunto a unha gran cascada do río das Gándaras, crese que foi construído polos monxes do mosteiro de Mezonzo.^[10]

Existe unha ruta de sendeirismo chamada Ruta dos Muíños, que discorre xunto a 22 muíños das parroquias de Mezonzo e Barbeito, como o Muíño de Vasques ou o Muíño da Ponte do Sapo.

Etnografía |

Festas e romarías |

• Romaría da Santa Cruz, celébrase xunto á capela de San Paio en Aguión, sobre o día 3 de maio.


• Romaría Nova de Armental, celébrase en Eirixe, a segunda fin de semana de agosto


• Festa de San Pedro de Présaras, celébrase na Carballeira sobre o día 29 de xuño.


• Festa de Santiago de Vilasantar, celébrase en Ru sobre o 25 de xullo.


• Festa de Santa María de Mezonzo, celébrase no Priorato sobre o 10 de setembro.


• Festa de San Roque de San Vicenzo, celébrase en Eirixe sobre o 16 de agosto.


• Festa de San Bartolomé de Barbeito, celébrase na Xarela sobre o 24 de agosto.


• Festa de San Paio de Vilariño, celébrase en Eirixe, sobre o 26 de xuño.


• Festa da Ascensión da Laxe, celébrase na Laxe o día da Ascensión.


• Festa do outono de Armental, celébrase en Eirixe sobre o día de San Martiño, o 11 de novembro.


• Festa de San Miguel de Présaras, celébrase na Carballeira sobre o 29 de setembro.


• Festa da Inmaculada Concepción de San Vicenzo, celébrase en Eirixe sobre o 19 de maio.


• Festa de Santa Minia en Vilasantar, celébrase en Ru sobre o 27 de setembro.

Economía |

Sector primario |

Segundo datos do IGE do 2011, o 28% dos traballadores do concello adicábanse ao sector primario.^[11]

A agricultura está maiormente centrada na produción de millo e herba para prover as explotacións gandeiras da zona, sobre todo bovina (tanto produción leiteira como de carne de rubia galega) e en menor medida porcina, bovina e avícola. O concello conta cunha Escola de Agricultura Ecolóxica situada na parroquia de Vilasantar.^[12] Tamén hai unha gran cantidade de superficie forestal, principalmente de cultivo de eucalipto.

Sector secundario |

No 2011, a porcentaxe de traballadores no sector secundario era do 31%.^[11]

Destaca a industria da fabricación de taboleiro de madeira e de chapa de madeira pola presenza do Grupo Losán na vila.

Durante a primeira metade do século XX tivo gran importancia a industria téxtil pola presenza en Présaras da fábrica de tecidos La Arzuana, que funcionou de 1882 a 1962 e na que traballaron centos de persoas, a maioría mulleres.^[13][14]

Sector terciario |

O sector terciario empregaba no 2011 ao 42% dos traballadores de Vilasantar.^[11]

Deporte |

O concello conta cun campo de fútbol de herba natural na parroquia de Vilasantar. Nel celébrase dende 2013 o Campus Álex Bergantiños, coa colaboración do futbolista, con orixes en San Vicenzo, e no que participan rapaces deste concello e de concellos veciños.^[15]

A piscina municipal está situada na parroquia de Vilasantar, á beira do río Cabalar.

Goberno e política |

A Casa do Concello é o centro administrativo do municipio e está situada no lugar de Ru. O pleno do concello está formado por nove concelleiros. Nas primeiras eleccións municipais tras o restablecemento da democracia, celebradas en 1979, foi elixido alcalde Manuel Novo García, de UCD, e que gobernou tres anos. Foi substituído por José Manuel Taboada García, de Alianza Popular (máis tarde Partido Popular), que estivo na alcaldía durante os seguintes 25 anos. Tras as eleccións de 2007 accedeu á alcaldía Manuela García Freire, do BNG. No ano 2011, o PP recuperou a alcaldía, encabezado por Fernando Pérez Fernández, que continúa no cargo.

Os actuais concelleiros son:

• 
  PP: Fernando Pérez Fernández, Óscar Vázquez Corral, José David Pintor Pazo, María del Carmen Torreiro Cotos, Jesús Gómez García, José Emilio Mahía Neira.^[16]


• 
  BNG: José Antonio Cotos Seoane, Marta García Sánchez, Álvaro García Freire.^[16]

Galería de imaxes |

• 
  

  

  
  

  
  

  Igrexa de Santa María de Mezonzo.
  

  
  

  
  

Parroquias |

Notas |

Véxase tamén |

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Vilasantar

Outros artigos |

• Lugares de Vilasantar


• Nados en Vilasantar

v c e Concellos da comarca de Betanzos     Aranga Betanzos Coirós Curtis Irixoa Miño Oza-Cesuras Paderne Vilarmaior Vilasantar

v c e Galicia  · Concellos da provincia da Coruña Abegondo Ames Aranga Ares Arteixo Arzúa A Baña Bergondo Betanzos Boimorto Boiro Boqueixón Brión Cabana de Bergantiños Cabanas Camariñas Cambre A Capela Carballo Cariño Carnota Carral Cedeira Cee Cerceda Cerdido Coirós Corcubión Coristanco A Coruña Culleredo Curtis Dodro Dumbría Fene Ferrol Fisterra Frades Irixoa A Laracha Laxe Lousame Malpica de Bergantiños Mañón Mazaricos Melide Mesía Miño Moeche Monfero Mugardos Muros Muxía Narón Neda Negreira Noia Oleiros Ordes Oroso Ortigueira Outes Oza-Cesuras Paderne Padrón O Pino A Pobra do Caramiñal Ponteceso Pontedeume As Pontes de García Rodríguez Porto do Son Rianxo Ribeira Rois Sada San Sadurniño Santa Comba Santiago de Compostela Santiso Sobrado As Somozas Teo Toques Tordoia Touro Trazo Val do Dubra Valdoviño Vedra Vilarmaior Vilasantar Vimianzo Zas

Este artigo sobre concellos de Galicia é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.  Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.