Toupa ibérica
Estado de conservación
Pouco preocupante
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Clase: Mammalia Orde: Soricomorpha Familia: Talpidae Xénero: Talpa Especie: T. occidentalis
Nome binomial
Talpa occidentalis Cabrera, 1907
Distribución Talpa occidentalis

A toupa ibérica (Talpa occidentalis) é unha especie de mamífero soricomorfo da familia Talpidae endémica do oeste e centro da Península Ibérica^[1] que vive comendo vermes e miñocas baixo terra. A toupeira adóitase atopar en praderías, cultivos regados e terreos de bo solo orgánico. Tamén habita bosques de chopos, freixos e olmos.

Características |

Diferénciase da toupa europea polo seu menor tamaño, por ter os ollos totalmente tapados polo pelo, un cranio máis alongado e estreito, e polos pelos brancos que cobren as poutas e mailo fociño. A cola é curta e atópase cuberta de pelo, as súas poutas son grandes. O fociño é cónico e con longos bigotes (vibrisas) que, ao igual cós pelos das poutas, serven para detectar vibracións e apalpar.

Historia natural |

É unha especie escarvadora que, como o seu parente europeo habita en lugares con solo profundo que non sexa nin moi pedregoso, areoso ou encharcado. Áchase con frecuencia en praderías e pasteiros. No sur da súa área de distribución está restrinxido ás zonas montañosas. Aliméntase de invertebrados, sobre todo de miñocas. Considérase unha praga que dana os pastizais, sendo perseguido polos agricultores.^[2]

Sinonimia |

As formas máis comúns da lingua estándar son toupa e toupo, pero existen numerosas variantes dialectais: teipa, teipe, teupa, tiopa, tiopo, topia e toupeira.

Tamén existen numerosas denominacións para as moreíñas de terra que forma na superficie da terra: toupeira (a máis común), teipeira, teipoeira, teipueira, teupoeira, tiopeira, tiupeira, topieira, toupeiro, toupiñeira ou tupieira.

A toupa na cultura popular |

A pesar da aparente torpeza deste animal, matar unha toupa resulta extremadamente difícil porque perciben as vibracións das nosas pisadas no chan. Por iso crese que a persoa que é quen de matar unha coa man adquire poderes máxicos (ou ben é que xa os tiña, e por iso puido facer tal cousa). Así, os médicos-etnógrafos Jesús Rodríguez López e Víctor Lis Quibén recolleron a crenza de que esa persoa será capaz de cura-la dor de moas con só toca-la cara coa man; ou que pode cura-los cólicos fregando no ventre coa man. Contan que unha curandeira de Cualedro (Ourense) tiña a virtude de bendici-los coxos (ou herpes), que adquiriu matando tres toupas de tres puñadas.

Tamén recolleu Lis Quibén a crenza de que, para cura-lo fogo ardente ou fogo de san Antón ^[3], en Agolada (Pontevedra) recollían terra de nove toupeiras e mesturábana cun pouco de unto de porco branco, obtendo unha pasta coa que facían cruces na cara do enfermo á vez que recitaban certos ensalmos.

Locucións |

O feito de teren os ollos atrofiados deu lugar na lingua común a numerosas expresións. Tamén foron fonte metafórica os seus hábitos subterráneos:

• 
  Andar por baixo do chan coma as teupas: andar ás agachadas, escondendo algo.


• 
  Beber máis que unha toupeira: beber moito (deriva da imposibilidade real de inundar unha toupeira, por máis auga que se lle bote).


• 
  Cambia-los ollos polo rabo, coma a toupa: facer un negocio ruinoso, cambiando algo bo por outra cousa claramente peor. ¡Parvo, ti fas coma a toupeira, que cambiou os ollos polo rabo!


• 
  Cego coma a toupa / toupeira: cego de todo. Tamén en castelán: Más ciego que un topo, e italiano: Cieco come la talpa.


• 
  Estar coma unha toupa / un toupo: úsase tanto en sentido recto: non ver nada case nada; como en sentido figurado: non darse un conta do que pasa ó seu redor (dise, como tal, dos mamorados).


• 
  Ir para o ceo das toupas: dise de alguén que vai morrer axiña, porque vai ir baixo terra (Rivas Quintas localízao en Curtis: Iste vai ir logho pro ceo das téupoas).


• 
  Ser unha toupa: ser torpe, ser un manazas.

Adiviñas |

• Atoupo un home no camiño/ todo vestido de mouro,/ nin é home nin mullera/ que é o que xa dixera. (a toupa)


• Atóupoo pola mañá/ todo vestido de mouro,/ nin é cura nin é frade,/ é o que che digo primeiro. (a toupa)


• Esburata nas leiras,/ esburata nos prados/ e amontulla a terra/ onda os valados. (a toupa)


• Fura como unha toupeira e non é toupeira, luce como a prata e non o é. (a rella do arado)


• Nin é frade/ nin é crego/ e sempre/ viste de negro. (a toupa)


• ¿Que é unha cousiña cousa?/ relampra como a prata/ e foza coma a toupa/ e toupa non é. (a rella do arado)


• Reloce como a prata/ e prata non é;/ foza coma unha teipa/ e teipa non é./ ¿Que cousa é? (a rella do arado)

Outros |

O lugar da Toupeira (San Pedro de Cea, Vilagarcía de Arousa) ten o seu topónimo relacionado con este animal.

Galería de imaxes |

• 
  

  

  
  

  
  

  Galerías
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Alimentación
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Distribución mundial
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Toupeira
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Toupeiras
  

  
  

  
  

Notas |

Véxase tamén |

Wikispecies posúe unha páxina sobre:  Toupa ibérica

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Toupa ibérica

Bibliografía |

• 
  GARCÍA GONZÁLEZ, C. (1985): Glosario de voces galegas de hoxe. Verba. Anuario Galego de Filoloxía. Anejo 27. Secretariado de Publicacións da Universidade, Xunta de Galicia, Santiago de Compostela.


• GÁRFER, J.L. e FERNÁNDEZ, C. (1984): Adivinancero popular gallego. Taurus, Madrid.


• 
  LIS QUIBÉN, V. (1980): La Medicina Popular en Galicia. Madrid 1949 (reed. Akal, Madrid).


• 
  RIVAS QUINTAS, E. (1978): Frampas. Contribución al Diccionario Gallego. Ed. Ceme, Salamanca.


• 
  RODRÍGUEZ, F. J. (1863): Diccionario gallego castellano, edición preparada por Antonio de la Iglesia González, A Coruña. (Citado polo Diccionario de Diccionarios, 2003).


• 
  RODRÍGUEZ LÓPEZ, J. (1974): Supersticiones de Galicia y preocupaciones vulgares. Ed. Celta, Lugo.