Coordenadas: 40°50′N 14°15′L / 40.833, -14.250

Nápoles
Napoli Napule
Vistas da cidade
Localización
Nápoles
País	Italia
Rexión	Campania
Provincia	Nápoles (NA)
Xeografía
Altitude	1.444 m Monte S. Angelo msnm
Superficie	1.171 km² km²
Demografía
Poboación	3.080.254 (2011)
Densidade	2.630,45 hab/km²
Xentilicio	Napolitano/a[1]
Outros datos
Código postal	80121-80147 (Nápoles), 80010-80079 (provincia)
Alcalde	Antonio Pentangelo (PDL)
www.provincia.napoli.it

Centro histórico de Nápoles
O castelo Maschio Angioino.
Patrimonio da Humanidade - UNESCO
País	Italia
Localización	40°50′00″N 14°15′00″L / 40.83333, -14.25000
Tipo	Cultural
Criterios	II, Iv
Inscrición	1995 (19ª sesión)
Rexión da UNESCO	Europa e América do Norte
Identificador	726
v c e

Nápoles^[2] (Napoli en italiano e Napule en napolitano) é a cidade máis poboada do sur de Italia, capital da rexión de Campania e da provincia de Nápoles, situada a medio camiño entre o monte Vesuvio e outra área volcánica, os Campos Flégreos. A cidade de Nápoles administrativa ten pouco menos dun millón de habitantes, que, unidos aos da súa área metropolitana, chegan a 3,7 millóns. Os seus habitantes reciben o xentilicio de napolitanos. É o principal porto marítimo do sur Italia e esténdese por unha área de 243 km², cunha poboación de 984.242 (2005) habitantes (a meirande do sur e a terceira maior de Italia) e ten unha densidade de poboación de 8.457 hab/km².^[3]

Historia |

A historia de Nápoles reflicte o crisol de culturas que conformou a urbe ao longo de case que tres milenios. Achados arqueolóxicos recentes confirman o poboamento da área da cidade incluso antes, no final do neolítico (IV milenio a.C.), e tamén foron descubertas a finais de 1943, durante a campaña de Italia (Segunda Guerra Mundial), tumbas da Cultura de Gaudo, de finais do III milenio a.C.

Colonias gregas en territorio romano |

Aínda que é obxecto de controversia, puido existir un primeiro estabelecemento comercial de gregos de Rodas na pequena illa de Megaride (a poucos metros da costa, agora unida a terra, asento do Castelo do Ovo) xa no século IX a.C. O certo é que gregos de Eubea, no século VIII a.C., fundaron a colonia de Cumas (20 km ao oeste na costa do mar Tirreno) e un século despois, estableceron no 680 a.C. unha colonia de seu fronte a illa Megaride no outeiro Echia, ou Pizzofalcone, de boa defensa natural, á que chamaron Parténope,^[4] polo nome dunha das tres sereas que cos seus cantos tentaron seducir a Ulises na Odisea.

A illa Megaride e o outeiro Pizzofalcone, lugar do nacemento de Nápoles (ao fondo da baía, o Vesuvio).

O intento dos etruscos de dominar o sur da península Italiana e o seu ataque a Cumas no 524 a.C. marcaron o final dun período de prosperidade comercial de Parténope, que mesmo foi destruída. Coa vitoria final dos gregos de Siracusa, da Magna Grecia, sobre os etruscos e a recuperación do dominio do golfo, fundouse unha nova cidade no 474 a.C., tamén por atenienses, sobre da chaira a carón de Parténope (esta redenominada Palépolis, "cidade vella"),^[5][6] que recibiu o nome de Neápolis ("cidade nova"), trazada segundo unha planta hipodámica con tres rúas principais leste-oeste, coa ágora na central e a acrópole no máis elevado do ángulo noroeste e xa fortemente amurallada,^[7] aínda que as murallas foron reforzadas no século seguinte.

O florecemento comercial baixo a hexemonía marítima ateniense, cun incremento de poboación ata os 30.000 habitantes, viuse ameazado polos pobos samnitas da rexión. Unha alianza coa potencia emerxente, os romanos, rematou coa incorporación das cidades xemelgas ao seu dominio no 327 a.C., inda que mantendo a súa idiosincrasia.

A bonanza da base naval continuou ata o século I a.C., pero xusto despois de lle ser concedida a cidadanía romana caeu en desgraza sucesivamente con Sila e Xulio César. A cidade entrou nun período de decadencia comercial agravada pola erupción do Vesuvio no 79 d.C. cuxos sismos a danaron, pero mantivo o prestixio da cultura grega que a convertía en atractiva para as elites do Imperio e alí tivo a súa residencia Virxilio ^[8].

O trazado urbano mantívose nas súas liñas principais, que serían a base da vila medieval, coa caracterización propia dunha cidade romana, con foro no canto da ágora, o templo dos Dióscuros,^[9] termas, dous teatros (un deles cuberto ou odeón), acueduto, fontes e cloacas. Produciuse unha expansión progresiva cara ao porto dende o suroeste,^[10] mesmo cunha ampliación das murallas en 556 d.C. polo xeneral bizantino Narsés.

Co final do Imperio e o ascenso do cristianismo apareceron os primeiros templos paleocristiáns coma o baptisterio de San Giovanni e a basílica de Santa Restituta, fundada polo emperador Constantino, que foron o xermolo ambos da primeira catedral de Neápolis.

Época medieval |

Despois do breve período baixo o poder dos ostrogodos, que confinaron no 476 ao último emperador Rómulo Augústulo no que fora a suntuosa vila de Lucullus, xa fortificada, na illa de Megaride, Nápoles pasou a órbita do Imperio Bizantino recuperando así a súa identidade grega, cuxa lingua volveu ser equiparada oficialmente co latín. Dende o século VII foi capital do Ducado de Nápoles que, co debilitamento do poder bizantino, rematou sendo independente no século IX. O pazo ducal sobre do antigo pretorio bizantino achábase no que sería o soar da futura universidade federicana. A cidade encheuse das moitas igrexas e mosteiros fundados neste tempo ^[11].

En 1139 foi conquistada polos normandos, que contaban co apoio papal, pasando a formar parte do seu Reino de Sicilia con capital en Palermo. Estes, ademais de iniciaren a fortificación definitiva do Castelo do Ovo na illa de Megaride, construíron o Castelo Capuano sobre dun anterior castrum bizantino no extremo leste da muralla e ampliaron esta inda máis ao suroeste,^[12] a carón do porto, que adquiriu gran relevancia mesmo chegando a pertencer a Liga Hanseática no 1164.

En 1194, non habendo herdeiro normando, apoderouse do trono do reino o emperador do Sacro Imperio Henrique VI Hohenstaufen. O seu sucesor Federico II converteu o Castelo Capuano en residencia real e fundou en 1224 os Studi Generali, a Universidade de Nápoles, que é a universidade laica e estatal máis antiga do mundo.^[13]

A capital do Reino de Nápoles |

No contexto das loitas entre güelfos e xibelinos, en 1266 a cidade pasou ás mans do partidario do papa, Carlos I de Anxou, que a converteu na capital dun Reino de Sicilia dividido, orixe do Reino das Dúas Sicilias do século XIX.

Os anxevinos emprenderon deseguida unha labor de ampliación e embelecemento da nova sede real. Como residencia da corte erixiron fóra das murallas e xunto ao porto (que tamén ampliaron cun gran peirao, o Molo Grande) unha nova fortaleza, o Maschio Angioino ou Castel Nuovo no 1282, onde serán invitados Boccaccio, Petrarca e Giotto. Entre o castelo e a muralla, coa nova Porta Petruccia, aparece o Largo delle Corregge, a actual Vía Medina, con pazos nobiliarios e edificios administrativos ademais de hospitais e o arsenal.

Outro castelo, o de Sant’ Elmo, sobre o outeiro do Vomero que domina a cidade, foi erixido no século seguinte. Ao seu carón áchase a Cartuxa de San Martiño.

As murallas foron refeitas na súa metade sur cunha ampliación ao sueste arredor da nova Praza do Mercado, trasladado dende o antigo foro e situado onde se erixe San Lorenzo Maggiore. Tamén dentro dos muros constrúense outras grandes igrexas: San Domenico Maggiore, Santa Chiara, con frescos de Giotto, e principalmente o Duomo, a nova catedral xunto a Santa Restituta e o baptisterio paleocristián ao leste da área do foro.^[14]

Nápoles no fin do medievo (Tavola Strozzi, 1473): Castel Nuovo e o Molo (peirao) Grande a carón da vella cidade amurallada.

Desenvolvemento baixo o dominio español |

Castel Nuovo de Afonso I de Aragón.

En 1442 o Reino de Sicilia e Nápoles pasa ao poder da Coroa de Aragón. O humanismo renacentista vai ter un foco na corte de Afonso I quen refai o Castel Nuovo erixindo novas torres e cun magnífico arco triunfal de acceso.^[15] Un novo recinto de murallas esténdese ata o castelo abarcando xa a área do Largo delle Corregge.^[16] A poboación comeza a medrar por mor dunha inmigración continuada e acada os 110.000 habitantes cara a finais do século.

Nos dous séculos seguintes, baixo o goberno dos vicerreis do Imperio Español, Nápoles mantivo a tendencia de forte crecemento económico e poboacional que a levaron a se converter nunha das maiores cidades de Europa, con 300.000 habitantes, só por detrás de París e Londres. Tamén no cultural continuou a súa ascensión, con nomes coma os de Caravaggio e Ribera o "Spagnoletto", Giordano Bruno, T.Campanella ou Giambattista Vico asociados á Nápoles deste tempo.

Nápoles no século XVI.

O vicerrei Pedro Álvarez de Toledo (1532-1553) foi o artífice da cidade na nova época. Abriu a área urbana cunha nova expansión ao oeste da muralla, con bastións renacentistas, incrementando nun terzo a superficie arrodeada, ata o Castelo Sant’ Elmo, tamén refeito, e o Castelo do Ovo. Coma espiña dorsal da ampliación edificouse unha rúa rectilínea, chamada Vía Toledo na honra do vicerrei, que co tempo foi flanqueada por pazos, que, tanxente á vila medieval (de feito sobre o muro aragonés), serviu de base para a densa extensión reticular coñecida coma os Quartieri Spagnoli ("barrios españois"), en principio para aloxar ás tropas.^[17][18][19] Ademais da pavimentación de rúas e a ampliación considerable dos arsenais erixiuse, no comezo da Vía Toledo preto do Castel Nuovo, o pazo do vicerrei onde no século seguinte se erixiría o futuro Pazo Real.^[20]

En efecto, no 1600 por encargo do entón vicerrei Fernando Ruiz de Castro Andrade, Conde de Lemos, e con proxecto de Domenico Fontana comezou a obra que vai configurar un dos puntos focais da cidade moderna. Entre a Vía Toledo e o mar, enfrontando o outeiro Pizzofalcone, a fachada porticada do pazo real abriuse a occidente nun novo espazo público nomeado daquela Largo di Palazzo.^[21][22][23] No canto dun proxecto tamén de Fontana para ampliar o porto cun segundo gran peirao, que non foi posto en funcionamento ata o século XIX, o fronte costeiro por baixo do pazo foi acondicionado coma porto militar co arsenal do vicerrei no 1578 e unha dársena no 1666.

Capital borbónica |

No século XVIII a cidade vai seguir crecendo cara ao oeste, pola vía Chiaia que parte do Largo di Palazzo rodeando Pizzofalcone, ata o barrio burgués de Chiaia na ribeira; e tamén cara ao norte, co barrio popular ao pé do outeiro de Capodimonte.^[24]

Antes de acceder ao trono español, Carlos III de Borbón era monarca dun Reino de Nápoles novamente independente trala Guerra de Sucesión Española e un breve período de goberno austríaco. Coma despois en Madrid, tamén foi un bo "alcalde" para Nápoles. Baixo o seu goberno a cidade acadou o seu cénit como capital europea.^[25]

O rei freou a extensión dos bens eclesiásticos e desconxestionou a cidade abatendo parte das murallas. Construíu o xigantesco Albergue de Pobres e a Vila Real de Capodimonte na expansión da cidade cara ao norte.^[26][27] mentres no conxunto do xa Pazo Real acaroou o Teatro de San Carlo ^[28]. Asemade impulsou as escavacións arqueolóxicas de Herculano e Pompeia que deron nacemento ao Neoclasicismo e á fundación polo seu sucesor do Museo Arqueolóxico.

Praza do Plebiscito cara ao outeiro Pizzofalcone; de diante S.Francisco de Paula e a columnata en exedra.

Praza do Plebiscito cara a V. Toledo o Pazo Real á dereita, Pazo da Prefectura en fronte e Castelo Sant’ Elmo no Vomero.

Foi no breve período de ocupación napoleónica, de 1805 a 1815, cando o Largo di Palazzo foi reorganizado coma unha verdadeira gran praza e centro representativo da capital, o Foro Murat, actual Praza do Plebiscito: un monumental hemiciclo columnado coa posterior igrexa de San Francisco de Paula, de estilo neoclásico segundo o Panteón de Roma, coma centro fronte á fachada do Pazo Real.^[29][30] Noutro extremo da vila, o amplo baleiro da Praza do Mercado medieval fora reordenado xa a finais do século XVIII cunha proposta semellante inda que a escala moi modesta. Tamén de época napoleónica foi a continuación do eixo de Vía Toledo cara ao norte dende o Museo Arqueolóxico ata Capodimonte, chamada Corso Bonaparte.

O saneamento de Nápoles: os sventramenti |

No final do período borbónico, xa como Reino das Dúas Sicilias, houbo unha labor de modernización, co primeiro ferrocarril italiano en 1839, o novo gran peirao no porto, o Molo de San Vicenzo, a reconstrución do Teatro San Carlo na Praza Trieste e Trento adxacente á do Plebiscito, e unha incipiente industrialización coa cerámica de Capodimonte, que continuou xa dentro do Reino de Italia despois de 1860. As insalubres condicións do casco histórico levaron ao Plan de Risanamento ("resaneamento"), de 1885 a 1914, cuxos obxectivos non foron acadados, pois houbo moita especulación, con inxentes destrucións do patrimonio, os chamados sventramenti ("desventramentos, destripamentos"), e unha manifesta división clasista da cidade.

Galería Umberto I.

O Teatro S.Carlo e a entrada da galería dende a Praza Trieste e Trento.

Así no trazado consolidado abríronse novas estradas para desconxestionar o vello tecido: a Vía Duomo, no trazado grecorromano, e o Corso Umberto I, dende a Praza Garibaldi diante da estación ao leste ata a zona do Castel Nuovo.^[31]. Outras arterias permitiron a expansión de novos barrios: o Corso Vittorio Emanuele, rodeando a cidade polo oeste ao pé dos outeiros, facilitou o desenvolvemento dos burgueses barrios de Vomero e Chiaia, coa ribeira entre Pizzofalcone e Mergellina.^[32]. No leste, arredor da estación, nunha zona de sempre pantanosa, foron implementados os novos barrios obreiros, Vicaria, Arenaccia e Zona Industriale.^[33]

Finalmente, na área nobre da urbe, foi reordenada a Praza Municipio, a carón do Castel Nuovo e o concello ^[34] e construída a monumental Galería Umberto I fronte ao Teatro San Carlo ^[35]. Na ribeira leste do Pizzofalcone, xunto ao Castelo do Ovo, en terreos gañados ao mar foi edificado o pequeno Borgo de Santa Lucía.^[36][37]

Século XX |

No século XX Nápoles vai quedar relegada ao papel de capital do sur de Italia, o Mezzogiorno, converténdose con diferenza na zona máis atrasada do país, cunha emigración endémica e arraigados problemas de crime organizado que infiltran a vida civil e política.

O desenvolvemento da cidade continuou da man da importancia do seu porto, que experimentou unha constante expansión cara ao leste.^[38] Durante o período fascista, precisamente co gallo das ambicións imperialistas do ditador, a cidade foi elixida para a construción da Mostra d’Oltramare (1937), un parque feiral permanente na periferia oeste, en Fuorigrotta, nos Campos Flégreos.

Nápoles resultou moi danada na Segunda Guerra Mundial e a recuperación posterior foi lenta e chea de ilegalidades que incrementaron a conxestión. Dende os anos sesenta o plan de Kenzo Tange para un centro de negocios ao leste da estación que revitalizase a zona e tamén toda a cidade non foi posto en funcionamento ata os anos noventa (Centro Direzionale ^[39]), e simboliza a esperanza de futuro da vella Neápolis ^[40].

Notas |

Véxase tamén |

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Nápoles

Ligazóns externas |

• 
  Sitio oficial del Ayuntamiento de Nápoles (en italiano) (en inglés).