Иҫке Ғәһед
Баҫма йәки тәржемә	Католический Ветхий Завет[d], Септуагинта[d], Танах[d], Gamla Testamentet öfversatt af O. F. Myrberg[d], Biblia Hebraica[d], Mikraot Gedolot[d] һәм Biblia Hebraica Stuttgartensia[d]
Ҡайҙа өйрәнелә	Old Testament theology[d]
Йәһүд энциклопедияһы коды	15446
Иҫке Ғәһед Викимилектә

Иҫке Ғәһед — христианлыҡта Библияның беренсе, иң боронғо өлөшө, боронғо йәһүд Изге Китабы Танахтан алынған. В Иҫке Ғәһедкә барлыҡ христиан бүленештәрендә Танахтың 39 китабы инә, йәғни йәһүдилектә лә, христианлыҡта ла дөйөм изге текстар булып тора. Бынан тыш православиела һәм католиклыҡта Иҫке Ғәһедкә өҫтәмә китаптар инә, улар православлыҡта ҡануни булмаған, католиклыҡта — икенсе рәт ҡанундары тип атала^[1]. Протестантлыҡта Иҫке Ғәһед тулыһынса Танах менән тап килә^[2].

Танах китаптары б.э.т. XIII быуаттан б.э.т. V быуатҡа тиклем, ҡайһы бер өлөштәренән башҡа, боронғо йәһүд телендә яҙылған^[3], арамей телендә яҙылған^[1][4].

Бүлектәре |

Иҫке Ғәһед 3 бүлектән тора:

• «Ҡанун» (Тәүрат) дип аталған беренсе бүлеккә Муса пәйғәмбәрҙең 5 китабы (Тәүрат).
  
  • "Яралтылыш" китабы буйынса бөтә донъя алты көн эсендәяралтыла:

1. көндә - Яҡтылыҡ ҡараңғылыҡтан айырыла,


2. - ер һәм һыуяралтыла,


3. - ҡоро ер һәм үҫемлектәр яралтыла,


4. - йондоҙҙар яралтыла,


5. - балыҡтар, ҡоштар һәм һөйрәлеүселәр яралтыла,


6. - хайуандар һәм кеше яралтыла.

• • Сығыш (Исход)
  
  
  • Левиҙәр
  
  
  • Һандар
  
  


• «Китаптар» («Писания») бүлегенә йәһүд халҡының боронғо тарихын бәйән итеүсе 13 китап инә
  
  • 1 Батшалыҡ
  
  
  • 2 Батшалыҡ
  
  
  • 3 Батшалыҡ
  
  
  • 4 Батшалыҡ
  
  
  • 1 Паралипоменон
  
  
  • 2 Паралипоменон
  
  
  • Риүәйәттәр (Притчи)
  
  
  • Вәғәзсе(Екклезиаст)
  
  
  • Езра
  
  


• «Пәйғәмбәрҙәр»: Ишағия, Иремия, Йәзәкил, Данил, Һошея, Нихами, Зәкәриә, Әюб, Аввакум, Софония.


• «Зәбур» («Мәдхиә») бүлегендә христиандарҙа һәм йәһүдиҙәрҙә ғибәҙәттәрҙә ҡулланылған илаһи шиғырҙар тупланған.

Иҫке Ғәһед ун бер йәһүд пәйғәмбәренең асыштары хикәйәләнгән «Пәйгамбәрҙәр» китабы менән тамамлана. Иҫке Ғәһед башта боронғо йәһүд һәм арамей телдәрендә яҙыла, һуңғараҡ киң таралган грек (койне), латин һәм башка телдәргә тәржемә ителә.

Иҫкәрмәләр |

Әҙәбиәт |

• Введение в Ветхий Завет = Einleitung in das Alte Testament / Под ред. Эриха Ценгера — М.: ББИ, 2008. — 816 б. — ISBN 5-89647-115-7.


• 
  Лопухин А. П. Ветхий Завет // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)
  


• Нуреев Р. М. Ветхий завет: борьба с ростовщичеством и долговым рабством // Всемирная история экономической мысли: В 6 томах / Гл. ред. В. Н. Черковец — М.: Мысль, 1987. — Т. I. От зарождения экономической мысли до первых теоретических систем политической жизни. — Б. 66-69. — 606 б. — 20 000 экз. — ISBN 5-244-00038-1.


• 
  Шифман И. Ш. «Ветхий Завет и его мир», изд. СПбГУ, 2007.


• 
  Тантлевский И. Р. «Введение в Пятикнижие», М. РГГУ, 2000.


• Тов, Э. Текстология Ветхого Завета.— М.: ББИ, 2003


• «Учение. Пятикнижие Моисеево». Пер., введение и комментарий И. Ш. Шифмана, М. Республика, 1993.


• 
  Щедровицкий Д. В. Введение в Ветхий Завет. Пятикнижие Моисеево: Т. 1. Книга Бытия. Изд. 6-е; Т. 2. Книга Исход. Изд. 5-е; Т. 3. Книги Левит, Чисел и Второзакония. Изд. 5-е / М.: Оклик, 2010. — 1088 с.— Библиогр. 98 назв.— ISBN 978-5-91349-010-0; 978-5-91349-004-9 (т. 1-3).


• Ф. Вигуру. Руководство к чтению и изучению Библии. — М., 1916


• Freedman D. N., Myers A. C., Beck A. B. «Eerdmans dictionary of the Bible», Eerdmans, 2000.


• J.A. Mendenhall. «Covenant Forms in Israelite Tradition», Biblical Archaeologist 17, 1954


• D.R. Hillers. «Covenant: The History of a Biblical Idea», Baltimore, 1969


• L. Perlitt. «Covenant» in «Encyclopedia of Christianity», Grand Rapids, Eerdmans-Brill, 1998


• E.W. Nicholson. «God and His People: Covenant and Theology in the Old Testament», Oxford University Press, 1988


• Herman Ridderbos. «The Epistle of Paul to the Churches of Galatia», Grand Rapids: Eerdmans, 1953


• Э. Янг. «Введение в Ветхий Завет», Заокская духовная академия, 1998


• Arthur G. Patzia. «The making of the New Testament: origin, collection, text & canon»


• William J. Leffler, Paul H. Jones. «The structure of religion: Judaism and Christianity»


• Geoffrey W. Bromiley. «International Standard Bible Encyclopedia».

Һылтанмалар |

• Синодальный перевод


• Подстрочный перевод книг Септуагинты и UBS версии Нового Завета на русский


• 
  Подстрочный перевод книг Септуагинты и UBS версии Нового Завета на английский (utf-8) (инг.)
  


• Поиск «Богослова» в текстах «Ветхого и Нового Завета»


• Толкование на Ветхий Завет. Библейская Энциклопедия. Труд и издание Архимандрита Никифора. Москва. 1891. (Поиск толкования слов и их употребления в Библии)


• Танах, Перевод Фримы Гурфинкель


• История Синодального перевода Библии


• 
  Введение в Ветхий Завет. Пятикнижие Моисеево, Дмитрий Щедровицкий
  


• 
  Комментарий к книгам Ветхого Завета. Аудиоматериалы, Дмитрий Щедровицкий
  


• История формирования канона Ветхого завета. Таблица.

Тәфсирҙәр |

• Толкование Библии — построчное толкование книг Ветхого Завета


• ЭкзегетЪ.RU