Сергей Эйзенштэйн
Эйзенштэйн у 1930-я гады
Імя пры нараджэнні:	Сяргей Міхайлавіч Эйзенштэйн
Дата нараджэння:	22 студзеня 1898(1898-01-22)[1][2]
Месца нараджэння:	Рыга, Ліфляндская губерня, Расійская імперыя[3]
Дата смерці:	11 лютага 1948(1948-02-11)[4][3][…](50 гадоў)
Месца смерці:	Масква, РСФСР, СССР[3]
Месца пахавання:	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства:	Расійская імперыя→
Бацька:	Міхаіл Эйзенштэйн[d]
Жонка:	Вера Алташава[d]
Адукацыя:	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны архітэктурна-будаўнічы ўніверсітэт
Месца працы:	Усерасійскі дзяржаўны ўніверсітэт кінематаграфіі імя С. А. Герасімава
Прафесія:	кінарэжысёр, вынаходнік, мантажор, сцэнарыст, настаўнік
Кар'ера:	1924—1945
Кірунак:	сацыялістычны рэалізм
Узнагароды:
IMDb:	nm0001178
Сергей Эйзенштэйн на ВікіСховішчы

Сярге́й Міха́йлавіч Эйзенштэ́йн (22 студзеня 1898, Рыга — 11 лютага 1948, Масква) — савецкі кінарэжысёр, таксама зрабіў унёсак і ў тэатральнае савецкае жыццё. Доктар мастацтвазнаўства (1939 год), аўтар фундаментальных прац па тэорыі кінематографу. Знакаміты дзякуючы фільмам «Стачка» (1925), «Браняносец „Пацёмкін“» (1925), «Кастрычнік» (1927), і асабліва «Аляксандр Неўскі» (1938) і «Іван Грозны» (1944).

Продкі |

Дзед Сяргея Эйзенштэйна па матчынай лініі, Іван Іванавіч Канецкі, нарадзіўся ў горадзе Ціхвін. Паводле расказаў, прыйшоў у Пецярбург пешшу. Там ўступіў у падрады, ажаніўся з купецкай дачкой і адкрыў справу — «Неўскае баржнае параходства». Пасля смерці Івана Канецкага справу яго прыняла жонка, Іраіда Мацвееўна. Канецкага пахавалі ў Аляксандра-Неўскай лаўры. Іраіда жыла ў кватэры на Стара-Неўскім праспекце з дачкой, Юліяй Іванаўнай, якую выдалі замуж за інжынера, Міхаіла Восіпавіча Эйзенштэйна^[6]. Пасля ён стаў рыжскім гарадскім архітэктарам і даслужыўся да чыну сапраўднага стацкага саветніка, што давала права нашчадкавага дваранства для дзяцей^[7]. Іраіда Канецкая памерла ад інсульту на дзядзінцы храма, молячыся перад надваротным абразом^[8]. Міхаіл Эйзенштэйн памёр у Берліне, але быў пахаваны на рускай могілках^[7].

Біяграфія |

Сяргей Эйзенштэйн нарадзіўся ў Рызе 10 (22) студзеня 1898 года ў заможнай^[6] сям'і гарадскога архітэктара Міхаіла Восіпавіча Эйзенштэйна^[7]. Быў ахрышчаны 2 (15) лютага ў Кафедральным саборы. Яго хроснай маці была бабуля, купчыха першай гільдыі, Іраіда Канецкая^[6].

Дзякуючы пасагу маці, Юліі Іванаўны, сям'я жыла заможна, мела прыслугу і прымала ў сябе найбуйнейшых чыноўнікаў горада. Нягледзячы на багацце, С. Эйзенштэйн апісваў сваё дзяцінства як «час смутку»^[7]. Бацькі любілі Сяргея, але быўшы занятыя сабой, не аддавалі яму належнай увагі^[9]. У 1907 годзе, падчас Першай рускай рэвалюцыі, сям'я з'ехала ў Парыж^[8]. Па прыездзе назад у тым жа годзе Сяргей паступіў у рыжскае рэальнае вучылішча^[8][9]. Акрамя асноўнай адукацыі ён атрымліваў урокі гульні на раялі^[9] і верхавой язды^[10]. Вучыў тры мовы: англійскую, нямецкую і французскую; спасцігаў мастацтва фатаграфіі^[11], захапляўся маляваннем коміксаў^[12] і карыкатур. На Вялікдзень і Каляды Сяргей ездзіў да бабулі ў Санкт-Пецярбург^[10].
26 красавіка (9 мая) 1912 года адбыўся развод бацькоў Сяргея. Хлопчык застаўся жыць з бацькам, а маці, забраўшы пасаг, з'ехала жыць у Пецярбург. Цяпер наведваць яе ён мог толькі на Вялікдзень і Каляды. Яна размяшчалася ў кватэры на Таўрычаскай вуліцы і жыла за кошт гульняў на біржы^[13]. Эйзенштэйн рос паслухмяным і выхаваным «пай-хлопчыкам». У лістах да маці ён падпісваўся як «Каток» або «Твой Каток»^[11]. Як казаў сам Эйзенштэйн, ён адносіўся да яе з «аберажлівай сыноўяй прыхільнасцю»^[6]. Дзіцём Сяргей стараўся арыентавацца на бацьку: напрыклад, не пачаў курыць, таму што бацька не курыў^[7]. Той у сваю чаргу рыхтаваў сына да будучыні архітэктара^[7][14].

У 1915 Эйзенштэйн скончыў рэальнае вучылішча і паступіў у Петраградскі інстытут грамадзянскіх інжынераў^[15].

Паслярэвалюцыйныя гады |

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі Эйзенштэйн стаў бедны і аказаўся адрэзаны ад роднага горада, багатых бацькоў і сваякоў. Ён сур'ёзна захапіўся мастацтвам, у прыватнасці архітэктурай тэатра. У Інстытуце грамадзянскіх інжынераў арганізавалі штаб міліцыі, куды запісаўся і Эйзенштэйн. Вясной 1918 года ён быў прызваны на ваенную службу і залічаны ў школу прапаршчыкаў інжынерных войскаў. Восенню разам са сваім атрадам стаяў пад Красным сялом на Маскоўскай шашы, чакаючы наступу на Петраград казакоў і «Дзікай дывізіі». Наступу не адбылосяШкловский}.

Пасля расфарміравання школы прапаршчыкаў Эйзенштэйн 18 сакавіка 1918 года ўступае ў Чырвоную Армію^[16], і з 20 верасня таго ж года па жнівень 1920 года ў складзе 6 дзейснай арміі раз'язджае і жыве ў агітцягніках па паўночным усходзе Расіі^[17][18]. У Вожаге, куды спачатку быў прызначаны Эйзенштэйн, у яго завязваецца так званы «белы раман» з Марыяй Паўлаўнай Пушкінай — балярынай, якую адправіла ў той пасёлак у сувязі з яе захворваннем цынгой фактычная жонка Максіма Горкага, Марыя Андрэева. Пушкіна далучылася да эшалону арміі^[17], але пазней аддзялілася^[19].
Амаль два гады раз'язджаючы з эшалонам, Эйзенштэйн пабываў таксама ў Холме, Вялікіх Луках, Полацку, Смаленску, Мінску, а таксама ў Віцебску праездам. З сабой ён вазіў вельмі шмат кніг. За гэты час ён вёў найпадрабязныя дзённікі, дзе запісваў свае вандроўкі, разважанні пра мастацтва і тэатры ў прыватнасці^[19]. Разам з тым ён працаваў мастаком-дэкаратарам у тэатральных калектывах Чырвонай Арміі^[20].

З тэатра ў кіно |

У 1920 годзе, падчас савецка-польскай вайны, будучы на Мінскім фронце, Эйзенштэйн пазнаёміўся з выкладчыкам японскай мовы. Новая мова спадабаўся яму, і ён з галавой акунуўся ў яе вывучэнне^[20]. Пасля падпісання мірнай дамовы з Польшчай Эйзенштэйн паехаў у Маскву з намерам паступіць у Акадэмію генеральнага штаба і стаць перакладчыкам. У горадзе ён пасяліўся ў адным пакоі з Максімам Штраўхам^[21], яго даўнім сябрам, з якім ён быў знаёмы яшчэ з шасцігадовага ўзросту^[20], і пасля пражыў у ім шмат гадоў. Неўзабаве Эйзенштэйн кінуў вывучэнне японскай і уладкаваўся на працу ў якасці мастака-дэкаратара ў трупу Першага працоўнага тэатра Пралеткульта. Тады, як і многія, ён стаў прыхільнікам ідэй разбурэння старога мастацтва. У прыватнасці ён стараўся «рэвалюцыянізаваць» тэатр^[21].

У 1921 годзе Эйзенштэйн паступіў у Дзяржаўныя вышэйшыя рэжысёрскія майстэрні (ДВЫРМ), узначаленыя Усеваладам Меерхольдам, але працягваў працаваць у Пралеткульце. Так, малады дэкаратар працаваў над пастаноўкай Валянціна Смышляева «Мексіканец» па навэле Джэка Лондана. Паводле ўспамінаў Штраўха, Эйзенштэйн «хутка адціснуў» Смышляева і «фактычна стаў рэжысёрам»^[21]. Пасля Эйзенштэйн працаваў яшчэ над некалькімі пастаноўкамі, сярод якіх свабодная інтэрпрэтацыя п'есы Аляксандра Астроўскага «На ўсякага мудраца даволі прастаты». У 1923 годзе гэтую класічную камедыю ён ператварыў ў так званы «мантаж атракцыёнаў». Гэта паняцце было прыдумана самім Эйзенштэйнам і растлумачана ў яго аднайменным артыкуле, апублікаванай у часопісе «ЛЕФ». Атракцыёнам называецца ўсё, што здольна здрадзіць гледача моцнаму «пачуццёваму ўздзеянні»; а «мантаж» у дадзеным выпадку — гэта сучлянення розных элементаў — «атракцыёнаў», выбраных адвольна, але падначаленых толькі развіццю тэмы твора. У «мудрацоў» ад арыгінала засталіся толькі імёны аўтара і герояў, усё астатняе было ператворана ў мантаж атракцыёнаў: сцэна стала цыркавым манежам; над галовамі гледачоў быў нацягнуты трос, на якім танцавалі акцёры і гэтак далей^[22]. Сярод тых атракцыёнаў была і невялікая кінаустаўка пад назвай «Дзённік Глумава» — першы кінематаграфічны вопыт Эйзенштэйна^[23].

Свой шлях у кіно Эйзенштэйн пачаў з перамантажа фільма Фрыца Ланга «Доктар Мабузе, гулец». У эпоху нямога кінематографа такая практыка была натуральнай для кінакарцін, прададзеных у пракат за мяжу. У СССР перамантаваная стужка Ланга выйшла пад назвай «Пазалочаная гнілата»^[24]. Затым пры ўдзеле Пралеткульта Эйзенштэйн задумаў цыкл з васьмі фільмаў, азагалоўлены «Да дыктатуры». Здымкі рэжысёр пачаў адразу з пятай карціны пад назвай «Стачка»^[25], якая выйшла на экраны 28 красавіка 1925 года^[26]. Карціна змяшчала разнастайныя наватарскія элементы (у прыватнасці незвычайныя ракурсы і кінаметафары) і атрымала неадназначныя водгукі як ад прэсы, так і ад гледачоў. Яе называлі рэвалюцыйнай і наватарскай, але ў той жа час крытыкавалі за ўскладненасць кінамовы^[25].

Пасля разрыву сувязяў з Пралеткульта Эйзенштэйн некаторы час працаваў з ленінградскім «Сеўзапкіно» над экранізацыяй некалькіх рамантычных навэл, але праект так і застаўся на стадыі сцэнарыя. Пасля гэтага рэжысёр зноў звярнуўся да некалі задуманага цыклу фільмаў пра рэвалюцыйную барацьбу. Праект атрымаў новую назву — «Ад падполля да дыктатуры» — і павінен быў складацца з сямі частак: 1) «Жэнева — Расія», 2) «Падполле», 3) «1 мая», 4) «1905», 5) «Стачка», 6) «Турмы, бунты, уцёкі», 7) «Кастрычнік». «Стачка» была прынятая ўрадам добразычліва, і яно даручыў рэжысёру здымкі «1905». Сцэнар фільма быў напісаны сумесна Эйзенштэйнам і Нінай Агаджанавай-Шутко^[27] і уключаў у сябе розныя падзеі 1905 года ў Расійскай Імперыі, уключаючы забастоўкі, руска-японскую вайну, армяна-татарскую разню і гэтак далей. Але абставіны, сярод якіх і недахоп часу, вымусілі рэжысёра абмежавацца толькі выявай бунту на караблі тыпу браняносец «Князь Пацёмкін-Таўрычны»^[28]. У выніку фільм выйшаў 24 снежня 1925 года пад назвай «Браняносец „Пацёмкін“» і меў вялікі поспех як у СССР^[27], так і за мяжой^[29]. Карціна аказала моцны ўплыў на кінематаграфію тых гадоў^[30] і ўжо пазней была названая «лепшым фільмам усіх часоў і народаў»^[27].

Камандзіроўка за мяжу |

У кастрычніку 1928 года Эйзенштэйн разам са сваёй здымачнай групай, куды ўваходзілі Рыгор Аляксандраў і аператар Эдуард Тысэ, адправіўся ў падарожжа за мяжу з мэтай вывучэння заходняга вопыту. Гэта была афіцыйная паездка, мэтай якой было даць магчымасць Эйзенштэйну і яго здымачнай групе больш даведацца аб гукавым кіно, а таксама асабіста прадставіць капіталістычнаму захаду вядомых савецкіх артыстаў. Наступныя 2 гады Эйзенштэйн шмат падарожнічаў і выступаў па берлінскім радыё, чытаў лекцыі ў Гамбургу, Берліне, Лондане і Кембрыджскім універсітэце, Антвэрпэне, Амстэрдаме, зрабіў даклад «Інтэлектуальны мантаж» у Брусэльскім універсітэце. У Швейцарыі ў 1929 годзе Эйзенштэйн выступаў у якасці кансультанта адукацыйнага дакументальнага фільма аб абортах, рэжысёрам якога быў Эдуард Тысэ. Фільм выйшаў пад назвай «Frauennot — Frauenglück» («Гора і радасць жанчыны»).
У 1930 годзе ён заключыў кантракт з кінакампаніяй Paramount Pictures на экранізацыю рамана Тэадора Драйзера «Амерыканская трагедыя». Разам з Айвар Мантэгю і Рыгорам Аляксандравым пры садзейнічанні Драйзера пачаў працу над сцэнарыям. Праз месяц Paramount адмовілася ад яго сцэнарыя.
З дапамогай пісьменніка Эптона Сінклера Эйзенштэйн прыступіў да здымак фільма «Жыве Мексіка!». Аднак пасля таго, як было знята 75 тысяч метраў, Сталін накіраваў яму тэлеграму з прапановай вярнуцца ў СССР.
Пасля вяртання ў 1932 годзе Эйзенштэйн заняўся навуковай і педагагічнай дзейнасцю, стаў загадчыкам кафедры рэжысуры Дзяржаўнага інстытута кінематаграфіі, ў 1935 годзе атрымаў званне заслужанага дзеяча мастацтваў РСФСР. Эйзенштэйн пісаў артыкулы, склаў праект праграмы па тэорыі і практыцы рэжысуры, на аснове прачытаных лекцый пачаў збіраць кнігу «Рэжысура».

Бежын луг |

Вясной 1935 года Эйзенштэйн пачаў працаваць над сцэнарыям «Бежын луг». Сцэнарый да фільма быў напісаны драматургам, былым чэкістам, Аляксандрам Георгіевічам Ржашэўскім. Сюжэтам фільма была калектывізацыя сельскай гаспадаркі, якая спалучае вясёлкавыя і трагічныя фарбы і бароніць гісторыю Паўліка Марозава.
Першы варыянт фільма ў адсутнасць самога Эйзенштэйна (які быў хворы) быў падвергнуты рэзкай крытыцы. Эйзенштэйн быў вымушаны перапрацаваць фільм, ён перапісаў сцэнарый, замяніў некалькіх актораў і замест сцэны разгрому царквы («ператварэння ў клуб»), якая выклікала найбольшую крытыку, ён увёў дынамічную сцэну барацьбы з пажарам. Тым не менш, у 1937 годзе па ідэалагічных меркаваннях загадам па Галоўнаму ўпраўленню кінематаграфіі праца была спыненая. Здымка была прыпыненая пасля прагляду ў чарнавым мантажы ў Галоўным Упраўленні кінематаграфіі, а зняты матэрыял быў забракаваны. Паводле слоў Эйзенштэйна, да завяршэння двухгадовых здымак яму тады не хапала 11 дзён. У якасці рэпрэсіўнай меры рэжысёр быў адлучаны ад выкладчыцкай дзейнасці (адноўлены пасля здымак фільма «Аляксандр Неўскі»), а сам фільм змыты^[31]. Ад фільма засталіся абрэзкі плёнкі, чарнавікі, фатаграфіі і планы, з якіх пазней быў складзены фотафільм.

Аляксандр Неўскі |

У 1938 годзе Эйзенштэйн напісаў сцэнарый гісторыка-патрыятычнага фільма «Аляксандр Неўскі». За яго атрымаў навуковую ступень доктара мастацтвазнаўства (без абароны дысертацыі). На здымках фільма пачалося творчая садружнасць С. Эйзенштэйна з кампазітарам С. Пракоф'евым.

Іван Грозны |

У 1941—1945 гады рэжысёр здымаў фільм «Іван Грозны». Здымкі пачаліся ў Маскве, затым, пасля эвакуацыі студыі «Масфільм» ў 1942 годзе, былі працягнутыя ў Алма-Аце. Галоўную ролю адыграў Мікалай Чаркасаў. Першая серыя карціны выйшла на экраны ў пачатку 1945 года. За першую серыю ён атрымаў Сталінскую прэмію першай ступені, другая серыя была адпраўлена Сталіным на дапрацоўку (захавалася стэнаграма гутаркі Сталіна і Молатава з Эйзенштэйнам і Чаркасавым, дзе Эйзенштэйна крытыкуюць за адсутнасць паказу апрычніны як новага пласта феадалаў, на які абапіраўся Іван Грозны), ажыццявіць якую (Эйзенштэйн прызнаў крытыку справядлівай) перашкодзіла толькі толькі смерць рэжысёра. У пакінутым чарнавым варыянце гэтая серыя выйшла на экраны толькі ў 1958 годзе; здымкі трэцяй серыі, якая павінна была па думцы рэжысёра сімвалізаваць трыумф рускіх над Захадам, былі спыненыя таксама па прычыне смерці Эйзенштэйна (але захаваліся яе фрагменты, а таксама засталося шмат падрыхтоўчага матэрыялу).

Гады Вялікай Айчыннай вайны |

• 3 ліпеня 1941 года выступіў па радыё для ЗША аб Айчыннай вайне савецкага народа ў праграме «To Brother Jews of All the World» (Да братоў яўрэяў усяго свету), у якой заклікаў англамоўных габрэяў да адзінства ў барацьбе з нацызмам^[32].


• 25 жніўня 1941 года ў газеце «Праўда» напісаў тэкст групавога звароту «Браты яўрэі ўсяго свету!»^[33][34].


• 7 жніўня уключаны ў склад рэдкалегіі па выпуску «Баявых кіназборнікаў».


• Удзельнічаў у дзейнасці Яўрэйскага антыфашысцкага камітэта.


• Прыняў удзел у здымках прапагандысцкага кароткаметражнага фільма на англійскай мове «To the Jews of the World» (Да яўрэяў свету).


• 5 верасня 1944 года ўключаны ў склад Мастацкага савета пры Камітэце па справах кінематаграфіі.

Смерць |

Сяргей Эйзенштэйн памёр ад сардэчнага прыступу ў ноч з 10 на 11 лютага 1948 года, калі працаваў над артыкулам «Каляровае кіно». Перадапошні інфаркт здарыўся з ім падчас танца на вечары з актрысай В. П. Марэцкай. Пахаваны ў Маскве на Новадзявочых могілках (участак № 4).

Сям'я |

Жонка (з 1934 года) — журналістка і кінакрытык Пэрл Майсееўна Фогельман (літаратурны псеўданім — Пера Аташава; 18 лістапада 1900 — 23 верасня 1965), адзін з укладальнікаў пасмяротнага збору твораў С. М. Эйзенштэйна ў шасці тамах (1964—1971), захавальніца яго архіва^[35][36]. Сярод іншага, ёю быў складзены альбом фільмаў «Савецкае кінамастацтва, 1919—1939».

Знешнасць |

Віктар Шклоўскі апісваў маладога Эйзенштэйна як «золатавалосую асобу з пяшчотным колерам твару, які бывае ў рудых людзей, з тонкімі бровамі і з вельмі прыгожымі рукамі». Аб дарослым рэжысёры ён пісаў: «Ён не стаў таўстуном. Быў па складанні падобны на японскага змагара з не вылучанымі моцнымі мускуламі, з вельмі шырокай грудной клеткай і з мяккімі рухамі»^[11].

Дарослы Эйзенштэйн насіў вельмі шырокія штаны і часаў валасы назад, падкрэсліваючы вышыню ілба^[11].

Творчасць |

У тэатральных пастаноўках «Мудрэц» (1923; паводле п'есы А. Астроўскага «На ўсякага мудраца хапае прастаты»), «Чуеш, Масква» (1923), «Процівагазы» (1924; абедзве паводле п'ес С. Траццякова) імкнуўся да збліжэння сцэнічнага мастацтва з цыркам і эстрадай.

3 1924 года ў кіно. У серыі гісторыка-рэвалюцыйных эпічных фільмаў «Стачка», «Браняносец „Пацёмкін“» (абодва 1925), «Кастрычнік» (1927, з Р. Аляксандравым) выявіліся наватарскія пошукі кінематаграфічнай мовы: адкрыццё новых магчымасцей мантажу, рытму, буйнога плана, ракурсу. Вялікі рэзананс атрымалі гістарычныя фільмы «Аляксандр Неўскі» (1938), «Іван Грозны» (1-я серыя 1945; 2-я серыя выйшла на экран у 1958. Тэорыю тыпажу рэалізаваў у фільме «Старое і новае» (1929) пра вясковае жыццё. Няскончаны фільм «Бежын луг» (1935—37) быў зняты з вытворчасці. У Мексіцы здымаў паэтыка-метафарычны фільм «Няхай жыве Мексіка!» (1931, не завершаны, зманціраваны ў 1979 Р. Аляксандравым).

Для стылю С. Эйзенштэйна характэрны метафарычнасць, экспрэсія, імкненне да сінтэзу выразных магчымасцей розных мастацтваў, сімвалічнай вобразнасці. У 1940 паставіў оперу «Валькірыя». Распрацаваны ім метад рэжысёрскага практыкуму заклаў асновы выкладання кінарэжысуры. Даследаваў фундаментальныя праблемы экраннага мастацтва: тэорыі «інтэлектуальнага кіно» (кіно як сродак сінтэзу мастацкіх вобразаў і інтэлектуальных паняццяў), «тыпажу» (непрафесійныя акцёры ў кіно), гуказрокавага кантрапункта (сінтэз пластыкі і музыкі ў фільме), колеравай драматургіі, пафасу як драматургічнай кульмінацыі фільма, «мантажу атракцыёнаў» (кіно як сродак псіхалагічнага ўздзеяння на гледача), а таксама ролю мізансцэны ў кінарэжысуры, магчымасці сінтэзу ў экранным вобразе. Вядомы як мастак-графік.

Прэміі і ўзнагароды |

• Дзяржаўныя прэміі СССР (1941, 1946)


• Залаты прыз Міжнароднага кінафестывалю ў Маскве (1979)

Бібліяграфія |

• Избр. произв. Т. 1—6. М, 1964—71.

Эйзенштэйн пра Беларусь |

Эйзенштэйн — маме. Мінск, 4.8.1920, гатэль «Лівадыя»:

«Са Смаленска я не пісаў, бо і пісаць няма чаго было, і жыццё на працягу месяца ў вагоне асабліва жыццярадасным лістам не спрыяла. Тут жа — проста Еўропа. Зусім свабодна прадаюцца, напрыклад, лімоны (і толькі 350 р. штука!), бульбяная мука (200р.!), Рыс (1400 р.), міндаль, чарнасліў, грэцкія арэхі, цыкорый, шакалад (ад 600 р. („Дамашні“ — нямецка-польскі-ваенны — какава-мёд) да 4000 р. — сапраўдны Cailler!), эмаляваны посуд, падцяжкі, бялізна (ідэальная), булкі (200 р. штука) etс. Ёсць „кафэ“, сапраўдная сельтэрская з экстрактам (15 р. стакан). Сода ледзь ні ў кожнай краме (1000 р. фунт). Увогуле — усё, акрамя, акрамя — грошай. Але, відаць, будзе магчымасць добра падзарабіць (як спекулянт), хоць мой асноўны аклад вельмі малы — 3600 р. (Бо я не атрымліваю 100 % на набыццё строяў, як акцёры). Знаходжуся ў прафсаюзе работнікаў мастацтва, прафесія — мастак, спецыяльнасць — дэкаратар, майстар пастановак!…

Ехалі са Смаленска тыдзень. Тры дні стаялі ў знакамітым спаленым Барысаве. Усе станцыі па шляху (і вакзал Мінска) спалены поўнасцю, масты разбураныя — паўсюль часовыя. Сам Мінск, акрамя ўсіх апісаных „атракцыёнаў“, сам па сабе, — чароўны: чысценькі еўрапейскі гарадок, нават з „архітэктурай“, таксама новай — empire in Europe.»

Прыпіска на палях зялёным чарнілам: «Днём і ноччу электрычнасць! Еўропа! Ёсць нават ДМС (300р.) і „Mode Parisiennes Ete 1920“. (г.зн. „Парыжскія моды лета 1920“)»^[37].

Зноскі

Літаратура |

• Нячай В. Эйзенштэйн // БЭ ў 18 т. Т. 18. Кн. І. Мн., 2004.


• Эйзенштейн в воспоминаниях современников. М., 1974.


• Шкловский В. Эйзенштейн. 2 изд. М., 1976.


• Юренев Р. Сергей Эйзенштейн: Замыслы. Фильмы. Метод. М., 1985.

Спасылкі |

• 
  На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сяргей Міхайлавіч Эйзенштэйн
  


• 
  Сяргей Эйзенштэйн на сайце Internet Movie Database


• Бібліятэка кінамастацтваў Сяргей Эйзенштэйна


• 
  Сяргей Эйзенштэйн на сайце часопіса «Сэанс»

Тэматычныя сайты NNDB · AllMovie · AlloCiné · AlloCiné · Internet Movie Database · КиноПоиск · RKDartists · Find a Grave Слоўнікі і энцыклапедыі Gran catalana · Большая российская · Britannica (анлайн) Нарматыўны кантроль BNC: a11371377 · BNE: XX4721474 · BNF: 11901623d · CONOR: 31196771 · EGAXA: 001102665 · GND: 118529684 · ICCU: ITICCUCFIV11678 · ISNI: 0000 0001 2133 987X · LCCN: n79006562 · NDL: 00438748 · NKC: jn19990210191 · NLA: 35059939 · NLR: 000331156, 000074163, RUNLRAUTH7773851, RUNLRAUTH7773850 · NTA: 068464568 · NUKAT: n97020490 · PTBNP: 36540 · LIBRIS: 184356, 52417 · SUDOC: 026849372 · VIAF: 56609269 · ULAN: 500137065